Agorafobia: czym jest i jak sobie z nią radzić?

Agorafobia to termin, który można przetłumaczyć jako strach przed otwartą przestrzenią, a to określenie zostało użyte po raz pierwszy już w XIX wieku. Jednak zrozumienie agorafobii ewoluowało na przestrzeni lat. Dzisiaj termin ten odnosi się do zaburzenia lękowego, które charakteryzuje się nasilonym lękiem i unikaniem miejsc oraz sytuacji, które mogą wywołać uczucie strachu lub paniki.

Co to jest agorafobia?

Chociaż obecność strachu jest normalnym i naturalnym składnikiem ludzkiego życia, w przypadku agorafobii strach ten znacząco przekracza przeciętne doświadczenia i ogranicza funkcjonowanie osoby, która go doświadcza. Właściwe zrozumienie i zidentyfikowanie agorafobii są kluczowe dla skutecznego leczenia i nauki radzenia sobie z tym zaburzeniem.

Natężenie objawów może być różne – od lekkiego dyskomfortu po wyłączenie z normalnego funkcjonowania. Warunkiem koniecznym w diagnostyce jest potwierdzenie, że taki stan utrzymuje się przez co najmniej 6 miesięcy. 

Agorafobia to specyficzne zaburzenie lękowe, często mylone z klaustrofobią czy lękiem społecznym, ze względu na niektóre pokrywające się symptomy. W diagnozie agorafobii kluczowe jest to, że lęk wiąże się z obawą przed znalezieniem się w sytuacji, z której trudno uwolnić się samodzielnie lub gdzie pomoc może nie być dostępna w przypadku wystąpienia przypływu lęku lub ataku paniki. To powoduje, że agorafobia ma poważny wpływ na codzienne życie osoby, której dotyczy, ograniczając jej mobilność, niezależność, a przez to często wpływając negatywnie na jej relacje społeczne i zawodowe. 

Jak objawia się agorafobia?

Najczęściej objawy agorafobii obejmują strach przed miejscami publicznymi, szczególnie tłocznymi, jak centra handlowe, hale koncertowe, a czasem nawet małe sklepy czy komunikację miejską. Może rozszerzać się także na otwarte przestrzenie, jak parkingi czy puste pola i drogi. Agorafobia często wiąże się z atakami paniki, chociaż może występować niezależnie od nich. 

Częstym skutkiem agorafobii jest ograniczenie przestrzeni, w której pacjent czuje się bezpiecznie. W skrajnych przypadkach osoba z agorafobią może prawie całkowicie unikać opuszczania swojego domu. Objawy agorafobii można podzielić na dwie główne kategorie: psychiczne i somatyczne. 

Psychiczne objawy agorafobii obejmują: silny lęk lub strach przed opuszczeniem strefy komfortu (często jest nią dom), strach przed utratą kontroli w miejscu publicznym, unikanie sytuacji lub miejsc, które mogą wywołać lęk. Może to obejmować unikanie tłumów, stania w kolejce, podróżowania środkami transportu publicznego czy przebywania poza domem. Osoby cierpiące na agorafobię mogą także doświadczyć wyraźnego lęku czy niepokoju na samą myśl o konieczności stawienia czoła sytuacji, której się boją – jest to tzw. anticipatory anxiety (lęk związany z oczekiwaniem).

Objawy somatyczne towarzyszące agorafobii mogą obejmować ataki paniki, które wywołują przyspieszone bicie serca, potliwość, drżenie rąk i nóg, uczucie braku tchu, uczucie duszenia się, ból lub dyskomfort w klatce piersiowej, nudności, zawroty głowy, a czasem nawet omdlenia. 

Bardzo ważne jest zrozumienie, że objawy te są bardzo intensywne i przerażające dla osoby, która ich doświadcza. Chociaż są reakcją organizmu na silny stres, mogą sprawiać wrażenie, jakby były symptomem poważnej choroby, co często prowadzi do dodatkowych obaw. 

Osoby z agorafobią często stosują tzw. strategie bezpieczeństwa – specyficzne zachowania, mające na celu zapobieganie atakom paniki lub ułatwienie sobie radzenia z nimi, na przykład noszenie ze sobą wody, leków, telefonu z numerem na pogotowie, unikanie jedzenia na kilka godzin przed wyjściem z domu itd.

Jak leczy się agorafobię?

Leczenie agorafobii jest jak najbardziej możliwe i może prowadzić do istotnej poprawy funkcjonowania i jakości życia chorego . Podejście jest zazwyczaj wieloaspektowe i obejmuje zarówno psychoterapię, jak i farmakoterapię. Każdy przypadek jest inny, dlatego plan leczenia powinien być dostosowany do indywidualnej sytuacji pacjenta.

Najbardziej efektywną formą terapii dla osób cierpiących na agorafobię jest psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT). Podczas sesji CBT pacjent uczy się rozumieć i zmieniać myśli, które prowadzą do silnych reakcji lękowych. Podczas diagnostyki poznawczej pacjent uczy się identyfikować i zmieniać myśli i przekonania, które prowadzą do lęku. Interwencje behawioralne, takie jak stopniowe narażanie (exposure therapy) na sytuacje budzące lęk, są ważnym składnikiem terapii CBT.

Farmakoterapia jest kolejnym elementem leczenia, często wykorzystywanym wspólnie z psychoterapią. Leki takie, jak selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (ang. SSRI) lub inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (ang. SNRI) często są pierwszym wyborem w leczeniu agorafobii. Mogą one pomóc zmniejszyć intensywność reakcji lękowych i zwiększyć efektywność interwencji psychoterapeutycznych.

Ponadto, techniki relaksacyjne, takie jak: medytacja, głębokie oddychanie, techniki mindfullnes, a także regularny wysiłek fizyczny mogą pomóc w radzeniu sobie z lękiem.Niezależnie od wybranej metody, konieczne jest zaangażowanie pacjenta oraz bliska współpraca z psychoterapeutą i/lub lekarzem. Długotrwałe leczenie jest często konieczne, aby osiągnąć trwałą poprawę. Ważne jest również, aby pamiętać o tym, że powrót do pełnej funkcjonalności może zająć sporo czasu. Natomiast nawet pozornie niewielkie postępy to kolejne sukcesy pacjenta na drodze zdrowienia.