Gaslighting – jak się bronić przed przemocą psychiczną?

Podstawą zdrowia psychicznego jest właściwe postrzeganie rzeczywistości. Gaslighting jest bezwzględną formą manipulacji, która nam ten fundament zabiera. W artykule zajmiemy się tym, jak działa gaslighting, jak go rozpoznać i gdzie szukać pomocy.

Co to jest gaslighting?

Gaslighting to wyrafinowana forma przemocy psychicznej, która polega na umiejętnej manipulacji ofiarą tak, by ta zaczęła wątpić w swoje postrzeganie rzeczywistości i zdolność do zapamiętywania sytuacji. W rezultacie systematycznych działań oprawca zyskuje nad ofiarą gaslightingu kontrolę, gdyż ta zaczyna wątpić w swoje zdrowie psychiczne.

Ta forma przemocy najczęściej dotyczy relacji partnerskich, ale może występować także w innych relacjach, np. rodzinie czy miejscu pracy.

Gaslighting po polsku – etymologia nazwy

Nazwa gaslighting pochodzi od tytułu wybitnego filmu George’a Cukor’a – Gaslight, którego oficjalne polskie tłumaczenie brzmiało „Gasnący płomień”. Ten dramat psychologiczny z 1944 roku opowiada historię zamożnej kobiety, która podejrzewa męża o zamordowanie poprzedniej partnerki. Z czasem jednak zaczyna wątpić w swoje postrzeganie rzeczywistości, co doprowadza ją do szaleństwa.

Gaslighting – przykłady zachowań

Istnieje wiele technik, które mogą być wykorzystywane przez oprawcę, a celem każdego jest kontrola nad sposobem postrzegania rzeczywistości ofiary.

Podważanie pamięci

Osoba, która stosuje gaslighting, kwestionuje pamięć ofiary, pomimo tego że ta pamięta wydarzenia prawidłowo.

„Nie masz racji. To wcale nie było tak jak pamiętasz!” lub „Znowu coś sobie wymyślasz. Nic takiego nie miało miejsca.”

Oskarżanie o przesadne reakcje

Osoba stosująca gaslighting nierzadko podważa zdolność ofiary do adekwatnego reagowania na sytuacje. Najczęściej ofiara gaslightingu słyszy, że jej emocje są niewspółmierne z zaistniałymi wydarzeniami.

„Jesteś zbyt wrażliwa, wcale tak źle się nie zachowałem” lub „Smucisz się o taką drobnostkę? To głupie.”

Sugerowanie zaników pamięci

Ofiara gaslightingu może być także manipulowana poprzez kłamstwa dotyczące wydarzeń, które się nie wydarzyły.

„To Ty zostawiłaś zupę na balkonie, przecież mówiłaś mi, że dajesz ją tam, bo nie ma miejsca w lodówce.”

Porównania z innymi ludźmi

Osoby stosujące gaslighting porównują ofiarę z innymi ludźmi, udowadniając jej, że jest gorsza. Ofiara zaczyna tracić poczucie własnej wartości i nie jest zadowolona z siebie. Często w takich sytuacjach celem jest pogorszenie kontaktów z innymi ludźmi.

„Ania z Twojej pracy na pewno zrobiłaby tę prezentację znacznie lepiej.”

Zrzucanie winy na inne osoby

Sprawca gaslightingu może próbować wmówić Ci, że to, co aktualnie myślisz i czujesz, jest spowodowane manipulacją osób trzecich.

„Na pewno tak nie myślisz, tylko Twoja mama znowu namieszała Ci w głowie”

Wstrzymywanie rozmowy

Oprawca udaje, że nie rozumie oceny sytuacji ofiary gaslightingu i odmawia słuchania.

„Nie będę tego więcej słuchać.” lub „Mieszasz mi w głowie.”

Kto stosuje gaslighting?

Najczęściej taką przemoc emocjonalną stosują osoby z zaburzeniami psychicznymi, takimi jak: zaburzenie osobowości, osobowość narcystyczna czy psychopaci. Profesor psychologii Sam Vaknin opisał ten rodzaj zachowania jako rdzeń funkcjonowania osób zaburzonych z wiązki B (tzw. zaburzeń dramatyczno-niekonsekwentnych).

Narcyz a gaslighting

Gaslighting może być jednym z objawów osobowości narcystycznej, ale nie jest to główna cecha narcyza. Narycyz uważa siebie za kogoś lepszego od innych, a sprawca gaslightingu chce zakwestionować poczucie własnej wartości i zdrowie psychiczne ofiary.

Czy sprawcy gaslightingu zawsze mają świadomość stosowanej formy przemocy?

Jest to możliwe, że sprawca gaslightingu nie jest do końca świadomy swojej manipulacji, niemniej czerpie on przyjemność z przemocy psychicznej. Zdarza się, że taką formę przemocy emocjonalnej stosują dorośli, którzy w dzieciństwie byli świadkami takich zachowań np. u swoich rodziców.

Niezależnie jednak od tego, na ile sprawca zdaje sobie sprawy z tego, co robi, takie zachowania nie powinny być akceptowane, a brak świadomości nie może być dla nich wymówką.

---

Ciekawostka:

Jay Carter to amerykański badacz zjawiska gaslightingu. Według jego badań zaledwie 20% sprawców używa tej metody manipulacji nie do końca świadomie, jako formę mechanizmu obronnego.

---

Dlaczego oprawcy stosują gaslighting?

W związku partnerskim gaslighting stosowany jest najczęściej w celu uzyskania władzy i kontroli nad drugą osobą. Osoby stosujące gaslighting w innych relacjach zazwyczaj robią to w celu uzyskanie jakiejś korzyści, np. lepszej pozycji zawodowej lub wyższego statusu społecznego.

Jak rozpoznać gaslighting?

Ta forma przemocy emocjonalnej może być realizowana na różne sposoby, jednak dość często sprawcy gaslightingu używają podobnych sformułowań – zarówno w toksycznej relacji partnerskiej, rodzinie czy miejscu pracy.

Gaslighting w związku

• Zastanawiasz, czy nie jesteś zbyt wrażliwa (-y).
• Czujesz się zdezorientowana (-y).
• Zastanawiasz się, czy na pewno jesteś zdrowa (-y) psychicznie.
• Masz problem z podejmowaniem prostych decyzji, więc pytasz o wszystko partnera (-kę).
• Wątpisz w poczucie własnej wartości.
• Nie jesteś pewna (-y) swojej zdolności do logicznego myślenia.
• Często przepraszasz partnera (-rkę).
• Wydaje Ci się, że nie jesteś wystarczająco dobra (-y) dla partnera (-rki).

Gaslighting w pracy

• Często słyszysz, że przełożony już zlecał Ci to zadanie, ale tego nie pamiętasz.
• Zastanawiasz się, kilka razy zanim coś powiesz, gdyż nie wiesz, czy Twoja ocena rzeczywistości jest słuszna.
• Wykonujesz zadanie, o które zostałaś (-eś) poproszony, a po jego wykonaniu osoba zlecająca wypiera się takiego polecenia.

Jak udowodnić gaslighting?

Przemoc emocjonalna jest wyczerpująca, a jej konsekwencją mogą być nie tylko wątpliwości co do zdrowia psychicznego, ale i stany lękowe. Jak uniknąć takich skutków? Musisz wiedzieć, jak bronić się przed gaslightingiem.

Jeśli nie jesteś pewna (-y), czy dobrze pamiętasz przeszłe wydarzenia, zacznij prowadzić pamiętnik. Możesz w nim dokładnie zapisywać, co się stało każdego dnia. W razie konfrontacji masz możliwość natychmiastowego przypomnienia sobie danej sytuacji. Możesz też nagrywać rozmowy czy robić zdjęcia, które potwierdzą Twoją wersję wydarzeń.

Manipulatorzy w bliskich relacjach pokazują swoją prawdziwą twarz, natomiast na zewnątrz są zupełnie inni, co prowadzi do tego, że ofiary w toksycznych związkach często nie mają wsparcia wśród znajomych. Takie dowody co do drugiej osoby potwierdzą, kto mówi prawdę, a kto kłamie.

Jak się bronić przez gaslightingiem?

Musisz działać, zanim gaslighter zdobędzie całkowitą kontrolę nad Tobą. Jeśli czujesz, że potrzebujesz pomocy, zgłoś się do poradni psychiatrycznej. Lekarze mający obszerną wiedzę na temat zdrowia psychicznego są w stanie pomóc Ci w problemem.

Czy gaslighting jest karalny? Kodeks karny a przemoc psychiczna

Gaslighting to forma przemocy psychicznej, a ta podlega karze od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności. Jeśli sprawca stosuje gaslighting ze szczególnym okrucieństwem, kara może być wydłużona do 10 lat. Maksymalny wyrok 12 lat grozi, gdy ofiara gaslightingu targnie się na swoje życie. W takim przypadku gaslighter musi odsiedzieć min. 2 lata w więzieniu.

Kodeks karny art. 207